Dużo napisałam do tej pory o whisky w filmie, muzyce oraz w innych dziedzinach sztuki oraz popkultury. Nie pochyliłam się do tej pory nad faktyczną genezą obecności whisky w dziełach kultury/popkultury.

Początek whisky sięga XV wieku gdzie w Irlandii, a później w Szkocji produkowano ją w klasztorach. Najstarszy dokument jaki udało się znaleźć, w którym whisky jest wspomniana pochodzi ze szkockiego rejestru podatkowego z 1494 roku. Mnisi, zakonnicy tworzyli aqua vitae jako lek na przeróżne dolegliwości. 

Z biegiem wieków produkcja trunku rozprzestrzeniła się po różnych regionach Szkocji i Irlandii, już nie tylko przez klasztory a gospodarstwa wiejskie. W XVIII w whisky była już jednym z filarów napędzającym gospodarkę Szkocji. 

Kolonizacja rozpowszechniła sztukę destylacji whisky/whiskey w Ameryce, handel między państwami starego kontynentu sprawił, że Europa coraz bardziej zainteresowała się bursztynowym trunkiem.

XIX wiek w historii whisky staje pod szyldem uprzemysłowienia i produkcji masowej. W 1831 roku Aeneas Coffey wynalazł kolumnowy aparat destylacyjny umożliwiający znacznie wydajniejszą produkcję destylatu. Od tamtego czasu ekspansja whisky na całym globie ciągle rośnie.

Tło historyczne już znamy, ale jak historia szkockiej kształtuje się w sztuce?

Symbolika whisky jest szeroka od symbolu statusu społecznego poprzez rodzaj buntu, dekadencji. Whisky piją biznesmeni, gangsterzy - osoby mające środki na alkohole premium.

Whisky w literaturze

Pierwsze wzmianki o whisky w literaturze pochodzą już z XVI wieku. Szkocki poeta Robert Burns w wielu swoich wierszach wspominał - w sposób dosłowny lub nie - o szkockiej whisky. Do najsławniejszych dzieł Burnsa w tej tematyce są Scotch Drink i Address to the Haggis. 

W tym pierwszym whisky jest niczym napój wolności, wolnych oraz silnych ludzi. Szkocka to symbol narodowy tegoż kraju, tożsamości.  W wierszu whisky stawiana jest w kontrze do wina, alkoholu z kontynentu. Tekst krytykuje elity sprowadzające wina na rzecz lokalnych trunków.

Address to the Haggis nie jest bezpośrednio o whisky, lecz nierozerwalnie związany z tematem bursztynowego alkoholu. Tematem wiersza jest Haggis czyli tradycyjne chłopskie jedzenie z owczych podrobów. Znów Burns przeciwstawia tradycyjne jedzenie z kraju whisky do przysmaków z Francji czy pańskich przysmaków. Historycznie Haggis jest podawany w towarzystwie whisky. Wiersz ma charakter podniosły, wręcz teatralny.

W amerykańskiej literaturze whiskey zaczyna się pojawiać w okolicach XIX wieku - można tu wspomnieć pisarza Marka Twaina osobiście lubiącego raczyć się whiskey, często używał w swoich książkach whiskey jako symbolu - nie dobrej zabawy lecz degeneracji, porażki i utraty kontroli.

Klasyk amerykańskiej literatury, będący nawet w polskich szkołach lekturą Przygody Tomka Sawyera jest pozycją, którą dobrze wielu w różnym wieku zna. I w tej powieści jest wspomniana whiskey, nie przez głównych bohaterów, którzy są jeszcze dziećmi. Główny bohater z kolegą są świadkami zabójstwa na cmentarzu pod osłoną nocy - Joe poprzez upicie whiskey Muffa Pottera mógł wrobić go w morderstwo doktora Robinsona. Potter po zdarzeniu wypowiada słowa: Daj mi trochę whiskey, Joe. Muff już był wtedy pijany. Wyraźnie widać, że bursztynowy alkohol jest tu symbolem upadku moralności.

Whisky w filmie

Przemysł filmowy od lat lubi ukazywać sceny w barach, salonach gdzie biznesmani toczą ważne dyskusje popijając szkocką. W obecnych czasach konteksty w których ukazywana jest whiskey w filmach są różne i czasem ciężkie do zdefiniowania przez ogólne wymieszanie się gatunków.

Whiskey zadebiutowała już na samym początku historii filmu - w kinie niemym czasem ukazywano alkohol, lecz prawdziwy boom na whiskey na ekranie przypadł na początek lat 30 XX wieku kiedy to Ameryka mierzyła się z prohibicją.

Jednym z najwcześniejszych filmów, które zapisały się w historii whiskey jest Little Ceasar w reżyserii Mervyn LeRoy'a z 1931 roku. Kino gangsterskie do którego należy ów film ukształtowało trunek jako symbol wolności i zepsucia równocześnie. Obraz gangsterów przesiadujących w klubach przesiąkniętych dymem z papierosów i cygar, sączących nielegalny w tamtym czasie napój - wszyscy mamy przed oczami ten obraz. Poniżej kadr z filmu.

Następnym przełomem na ekranie dla whisky, gdy zyskała więcej uwagi od czasów filmu Goldfinger 1964 - gdzie pojawia się Glen Grant — jedna z pierwszych marek single malt pokazanych w hollywoodzkiej produkcji.

W serialach takich jak  produkcja z lat 70. Gunsmoke, whisky była stałym elementem życia na Dzikim Zachodzie. W barach i pubach whisky leciała strumieniami, a każdy zamawiał whiskey neat. Serial jest typowym przykładem weasternu w każdym calu, w końcu głównym bohaterem jest szeryf Dodge City.

Whisky w muzyce

W starych, XVIII i XIX wiecznych szkockich i irlandzkich pieśniach whisky pojawiała się jako symbol wspólnoty, uciechy z życia i jego piękna. Czasem była środkiem na zapomnienie o trudach. Przykładem pieśni z początku XVIII wieku jest szeroko znane Whisky in the Jar, które do teraz jest wykonywane przez różnych muzyków rockowych, jazzowych i z innych gatunków.

Treść utworu opowiada o rozbójniku lub żołnierzu, który zdradzony przez ukochaną, zostaje pojmany — a whisky w tytule symbolizuje zarówno jego wolny, buntowniczy styl życia, jak i irlandzką kulturę biesiadną. Pieśń stała się ikoną kultury narodowej Irlandii. Klasyczną wersję tej pieśni możesz posłuchać tutaj.

W muzyce amerykańskiej whiskey pojawiła się w pieśniach kowbojskich i bluesie, gdzie odzwierciedlała życie na marginesie, wolność i bunt wobec norm społecznych - motywy bestsellerowe tamtych czasów. W latach 20. XX wieku, w czasie prohibicji, whisky zyskała dodatkowy, niemal polityczny wymiar w tekstach jazzowych i bluesowych utworów podkreślając sprzeciw wobec zakazów. Z czasem whisky stała się stałym symbolem w rocku, country i hip-hopie, gdzie do dziś oznacza hedonizm, luksus, często smutek.

Historia whisky przenika kulturę od długiego czasu i z pewnością dalej będzie w niej występować. Czy w tych samych kontekstach?